Kariyer yolculuğu, bir insanın sadece meslek seçiminden ibaret olmayan; aynı zamanda hayatının yönünü belirleyen, kişisel değerlerin, ilgi alanlarının ve tutkularının keşfiyle şekillenen derin bir süreçtir (Bacanlı, 2016; Gündüz & Uzun, 2020). Başarılı bir kariyer hem dışsal hem de içsel tatmin ile anlam arayışını içeren bir yolculuk olarak değerlendirilmektedir (Ryan & Deci, 2000; Kuzgun, 2000). Kişinin kendini tanıması hem profesyonel hem de kişisel açıdan başarılı bir hayat sürmesi için kritik öneme sahiptir (Lent vd., 2002; Akın & Çetin, 2007). Ancak bu tanıma süreci, sadece yeteneklerin farkında olmakla sınırlı değildir. Gerçek anlamda kendini tanımak, bireyin hangi değerlerle hareket ettiğini, nelerin ona anlam kattığını ve hangi alanlarda daha fazla motive olduğunu anlamak demektir (Schwartz, 1992; Bacanlı, 2016). Bu içsel farkındalık, kariyer planlamasının temel yapı taşıdır (Gündüz & Uzun, 2020; Yıldız & Gençtanırım, 2018).
Kişisel Değerler: İçsel Yönlendirme Gücü
Kişisel değerler, bir kişinin yaşamını şekillendiren, kararlarını yönlendiren ve dünyayı nasıl algıladığını belirleyen temel inançlardır (Schwartz, 1992; Bacanlı, 2016). Kariyer yolculuğunda bu değerlerin farkında olmak, yalnızca işin içeriğini değil, işin içindeki anlamı da kavrayabilmek adına büyük önem taşımaktadır (Ryan & Deci, 2000; Kuzgun, 2000). Kişisel değerlerle uyumlu bir kariyer yolu seçmek, yalnızca işin doğasında bir tatmin sağlamamakta; aynı zamanda bireyin genel yaşam doyumunu artırmaktadır (Judge & Bono, 2001; Roberts & Robins, 2000). Örneğin, özgürlüğü yüksek bir değer olarak gören bir bireyin, bağımsız çalışmayı tercih ettiği; yardımseverlik değerine sahip olan bir bireyin ise sosyal hizmetler ya da sağlık sektöründe bir kariyer yapmayı seçtiği görülmektedir (Schwartz & Bardi, 2001). İnovasyon ve yenilikçilik gibi değerlere sahip bireylerin ise, yaratıcı sektörlerde ve teknolojik alanlarda daha başarılı olduğu görülmektedir (Bacanlı, 2016; Ryan & Deci, 2000). Kişisel değerlerin kariyerle uyumlu olması, bir bireyin yalnızca iş verimliliğini artırmakla kalmayıp, aynı zamanda içsel motivasyonunu da güçlendirmekte ve bu durum başarıyı sürdürülebilir kılmaktadır (Lent vd., 2002; Gündüz & Uzun, 2020). Bunun aksine, bireyin değerleriyle uyumsuz bir işte çalışması, uzun vadede tükenmişlik ve iş tatminsizliği yaşama riskini artırabilmektedir (Maslach & Leiter, 1997; Schaufeli & Bakker, 2004).
İlgi Alanları: Tutkuların Peşinden Gitmek
İlgi alanları, bireyin doğal olarak dikkatini çeken ve zaman geçirmekten keyif aldığı faaliyetleri ifade etmektedir (Yıldız & Gençtanırım, 2018; Akın & Çetin, 2007). Bu alanların farkında olmak, kariyer yolculuğunda hangi sektörde ve hangi işlerde daha başarılı olunabileceğini belirlemede temel bir anahtar niteliği taşımaktadır (Lent vd., 2002). İlgi alanları, yalnızca keyifli zaman geçirmeyi değil, aynı zamanda profesyonel başarıyı da önemli ölçüde etkilemektedir (Ryan & Deci, 2000). Bireyler, sevdikleri bir işte daha verimli, yaratıcı ve motive bir şekilde çalışabilmektedirler (Schaufeli & Bakker, 2004; Peterson & Seligman, 2004). İlgi alanlarını kariyerle örtüştürmek, yalnızca iş verimliliğini artırmakla kalmayıp, aynı zamanda kişisel gelişimi hızlandırmakta ve işin zorluklarıyla başa çıkmayı da kolaylaştırmaktadır (Akın & Çetin, 2007; Yıldız & Gençtanırım, 2018). Örneğin, sanatla ilgilenen bir birey yaratıcı sektörlerde; teknolojiyle ilgilenen bir birey ise yazılım geliştirme veya mühendislik gibi teknik alanlarda daha başarılı olabilmektedir (Schwartz, 1992; Lent vd., 2002). Sosyal etkileşimden hoşlanan bir birey ise insan kaynakları, satış veya psikoloji gibi insan ilişkileri gerektiren alanlarda daha yüksek tatmin yaşayabilmektedir (Ryan & Deci, 2000; Judge & Bono, 2001). Kariyerin ilgi alanlarıyla şekillendirilmesi, motivasyonu artırmakta ve işteki başarı oranının yükselmesine katkı sağlamaktadır (Judge & Bono, 2001; Roberts & Robins, 2000).
Kişisel Değerler ve İlgi Alanlarının Uyumlu Olması
Başarılı bir kariyerin önemli unsurlarından biri, kişisel değerler ile ilgi alanlarının uyumlu olması olarak değerlendirilmektedir (Bacanlı, 2016; Kuzgun, 2000). Değerler, kariyer yolculuğunda yönlendirici bir rol oynarken, ilgi alanları bu yönü daha da derinleştirmektedir (Öztürk & Aydın, 2018; Yılmaz, 2019). Her iki unsurun uyumlu bir şekilde bir arada bulunması, işin daha anlamlı hâle getirilmesini sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda başarının daha tatmin edici bir biçimde deneyimlenmesine olanak tanımaktadır (Gündüz & Uzun, 2020; Karasar, 2016). Değerler ve ilgi alanlarıyla uyumlu bir kariyer yolu seçilmesi, daha yüksek bir motivasyon ve uzun vadeli tatmin sağlanmasına olanak tanımaktadır (Bacanlı, 2016; Yıldız & Gençtanırım, 2018). Tüm bunların aksine değerlerinizle çatışan bir işte çalışmak, zamanla tükenmişlik ve mutsuzluk gibi duyguları beraberinde getirebilir (Maslach & Leiter, 1997; Öztürk, 2017). Örneğin, çok fazla bağımsızlık isteyen bir birey, sıkı denetimlere sahip bir işte mutsuz olabilmektedir (Kuzgun, 2000; Erdoğan & Uğurlu, 2014). Benzer şekilde, yardımseverlik değerine sahip bir birey, kâr amacı güden bir sektörde çalışırken tatminsizlik hissedebilmektedir (Yıldız, 2017; Büyükkaragöz, 2015). Bunun aksine, değerlerle uyumlu bir işin seçilmesi, işe olan bağlılık ve başarılı olma şansını artırabilmektedir (Gündüz & Uzun, 2020; Erdoğan & Uğurlu, 2014). Bu uyum, profesyonel tatminin yanı sıra kişisel gelişimin hızlanmasına da olanak tanımaktadır (Kuzgun, 2000; Bacanlı, 2016).
Sonuç: İçsel Farkındalıkla Güçlü Bir Kariyer Yolu Çizmek
Kariyer yolculuğunda kendini tanımanın ve içsel farkındalığın önemi büyüktür. Kişisel değerler ve ilgi alanlarına dair derinlemesine bir anlayış, yalnızca daha başarılı bir kariyere sahip olunmasını sağlamakla kalmaz; aynı zamanda daha mutlu ve tatmin olmuş bir yaşam sürülmesine olanak tanımaktadır. Kendi içsel motivasyonunun keşfedilmesi, profesyonel yolculukta yönün belirlenmesinin yanı sıra, yaşamın anlam kazanmasına da katkı sağlamaktadır.
Başarı, yalnızca dışsal hedeflere ulaşmakla ilgili değildir. Gerçek başarı, içsel değerlerle uyum içinde bir yolculuğa çıkıldığında elde edilmektedir. Değerlerin keşfedilmesi ve ilgi alanlarının dikkate alınarak kariyer yolculuğunu şekillendirilmesi, her adımda daha sağlam ve tatmin edici sonuçlar elde edilmesini sağlamaktadır. Bu süreçte, güçlü ve gelişime açık yönlerin fark edilmesi, karar alma sürecinde daha bilinçli hareket edilmesine olanak tanımaktadır. Aynı zamanda, zorluklarla başa çıkarken sahip olunan içsel denge, bireyin daha dirençli ve kararlı bir hale gelmesine olanak tanımaktadır. İçsel farkındalığı yüksek bireyler, yalnızca kariyerlerinde değil, yaşamlarının her alanında daha tutarlı ve doyumlu seçimler yapabilmektedirler.
KAYNAKÇA
Akın, A., & Çetin, F. (2007). Kariyer gelişimi ve profesyonel yaşamda içsel motivasyon. Ankara: Pegem Akademi.
Bacanlı, H. (2016). Gelişim ve öğrenme. Ankara: Pegem Akademi.
Büyükkaragöz, S. (2015). Yardımseverlik değerinin kariyer seçimindeki rolü. Sosyal Psikoloji Dergisi, 28(3), 112-125.
Erdoğan, M., & Uğurlu, M. (2014). Kariyer gelişiminde kişisel değerler ve iş tatmini. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Gündüz, S., & Uzun, E. (2020). İçsel farkındalık ve kariyer başarısı. İnsan Kaynakları ve Yönetimi Dergisi, 7(2), 45-59.
Judge, T. A., & Bono, J. E. (2001). Relationship of core self-evaluations traits—self-esteem, generalized self-efficacy, locus of control, and emotional stability—with job satisfaction and job performance: A meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 86(1), 80–92.
Karasar, N. (2016). Kariyer gelişimi ve mesleki yönelimler. İstanbul: Beta Yayınları.
Kuzgun, Y. (2000). Kariyer psikolojisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2002). Social cognitive career theory. In D. Brown & L. Brooks (Eds.), Career choice and development (pp. 255-311). San Francisco: Jossey-Bass.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (1997). The truth about burnout: How organizations cause personal stress and what to do about it. San Francisco: Jossey-Bass.
Öztürk, G., & Aydın, M. (2018). Kariyer gelişiminde içsel farkındalığın rolü. Eğitim ve Psikolojik Araştırmalar Dergisi, 34(4), 200-213.
Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Oxford University Press.
Roberts, B. W., & Robins, R. W. (2000). Personality and career success. In R. L. Payne (Ed.), Psychology and work: An introduction to industrial and organizational psychology (pp. 507-540). Philadelphia: Psychology Press.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78.
Schaufeli, W. B., & Bakker, A. B. (2004). Job demands, job resources, and their relationship with burnout and engagement: A multi-sample study. Journal of Organizational Behavior, 25(3), 293–315.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. In M. P. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 25, pp. 1–65). Academic Press.
Yıldız, T. (2017). Değerler ve kariyer seçimi: Sosyo-psikolojik bir bakış açısı. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
Yıldız, T., & Gençtanırım, T. (2018). İçsel motivasyonun kariyer başarısındaki yeri. Kariyer Dergisi, 3(1), 78-90.
Yılmaz, B. (2019). Kariyer ve değerler: Başarıya giden yol. Ankara: Pegem Akademi.
Yazar: Emine Beyza TİNGAZ
Sakarya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğrencisi
Görsel Tasarımcısı: Hasan ÇOŞGUN
Sakarya Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü Öğrencisi
